Εβλιά, Τσελεμπί

(Celebi Evliya, Κωνσταντινούπολη 1611 – 1682). Τούρκος περιηγητής. Γιος εύπορης οικογένειας, ο Ε. έκανε πολύχρονες σπουδές στα ιεροδιδασκαλεία της Κωνσταντινούπολης και τελικά ανακηρύχθηκε ουλεμάς (διδάκτορας θεολογίας). Ακολουθώντας τον τουρκικό στρατό στις διάφορες εκστρατείες του ή ταξιδεύοντας ως μέλος διαφόρων διπλωματικών αποστολών, είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί τόσες χώρες όσες ίσως κανένας άλλος Τούρκος της εποχής του. Με δική του πρωτοβουλία και δαπάνη, έχοντας μαζί του πολυμελή συνοδεία υπηρετών, ολοκλήρωσε τον κύκλο των περιηγήσεών του. Συγκεκριμένα, στα σχεδόν σαράντα χρόνια των οδοιποριών του (1640-76), επισκέφθηκε χώρες της Βαλκανικής, τη Συρία, την Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, την Περσία, τον Καύκασο, την Κριμαία, τη Ρωσία, την Ουγγαρία, τη Βοημία, την Αυστρία, την Πολωνία, τη Δανία, την Ολλανδία και τις ακτές της Βόρειας θάλασσας. Κατά τα ταξίδια του αυτά κρατούσε λεπτομερείς σημειώσεις, τις οποίες επεξεργάστηκε στα τελευταία χρόνια της ζωής του και συνέθεσε το δεκάτομο έργο του Σεγιαχατναμέ (Βιβλίο οδοιποριών). Πρόκειται ίσως για το μεγαλύτερο αφηγηματικό έργο της παλαιοτουρκικής φιλολογίας. Τμήματά του μεταφράστηκαν σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μας παρουσιάζει ο όγδοος τόμος, στον οποίο ο Ε. περιγράφει τα ταξίδια του στην ηπειρωτική Ελλάδα, στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα. Επιμένει κυρίως στις συνήθειες, στις ασχολίες και στον αριθμό των κατοίκων κάθε τόπου που επισκέπτεται, στην περιγραφή των διαφόρων κτιρίων και μνημείων και στην καταγραφή τοπικών παραδόσεων και παράδοξων περιστατικών και φαινομένων. Είναι δηλαδή ένας φιλομαθής ταξιδιώτης και συγχρόνως ένας ανατολίτης παραμυθάς, που γράφει κυρίως για να τέρψει τους αναγνώστες του. Συνεπώς οι πληροφορίες του είναι χρήσιμες μόνο για τη λαογραφία, την τοπογραφία και την τοπωνυμιολογία κάθε χώρας που περιγράφει. Σε ελληνική μετάφραση κυκλοφορεί το βιβλίο του Ε. Οδοιπορικό στην Ελλάδα 1668-1671.